Uitbreken

Ik ken een vrouw die haar bestaan in de grote stad heeft verruild voor een steeds meer zelfvoorzienend bestaan in de luwte. Een sterk verlangen naar een authentieke manier van leven, volgens eenvoudige principes en het ritme van de seizoenen, gaf haar de kracht en het doorzettingsvermogen om uit te breken. Een andere vrouw brak ook uit, niet uit haar sociale en professionele context, maar uit het web van verwachtingen dat zij zichzelf had opgelegd en de innerlijke ruimte die zij vond om weer te spelen, te ontdekken, wekte bij haar het gevoel weer te leven. En dan de man, die zich verloren voelde omdat zijn vrouw uit hun huwelijk brak en na verloop van tijd ontdekte, dat haar uitbreken hem ook de moed gaf om zijn baan bij een multinational op te zeggen en verder te gaan bij een klein familiebedrijf.

Hoe vaak nemen we ‘zoals het is’, of ‘zoals het hoort’, of ‘zoals de ander het wil’ als uitgangspunt voor hoe we ons leven inrichten en onszelf zien? Hoe zeer worden we gevoed door wat we om ons heen zien en wat ons, hier in het gepriviligeerde Westen, van jongs af aan met de paplepel is ingegeven? Prestaties doen er toe (niet wie je bent), een succesvol leven vertaalt zich in materiële welvaart (niet een gelukkig leven uit zich in sociale verbondenheid), kansen zijn er voor iedereen, je hoeft ze alleen maar te pakken (vergetend dat er zoiets als pech en mazzel is en zeker over hoofd ziend dat er sterke systemische patronen van uitsluiting bestaan), ‘the only way is up’ en ‘the sky is the limit’ (en tevredenheid dan?). Gabor Maté veegt de vloer aan met dit soort overtuigingen in zijn laatste boek ‘the Myth of Normal’ en noemt onze samenleving verziekt tot op het bot, giftig zelfs.

Een uiting daarvan is het zichtbaar worden van de wonderlijke samenloop van twee fenomenen. Grensoverschrijding en polarisatie. Vanuit het eigen bastion met gelijkgestemden prediken we onze enige ware zienswijze die diametraal staat tegenover die van het andere bastion. In de ruimte tussen de bastions botsen de meningen op elkaar, er ontstaat gepolder of andersoortig gedoe en gekwetst (we voelen ons niet gezien en niet gehoord) trekken we ons terug, bouwen hogere muren waarachter we ons verschansen, de ander verantwoordelijk makend voor de kwetsuur die we voelen, zíj? hebben een grens overschreden!

Maar wat gebeurt daar eigenlijk? Het individu met alle verworven rechten bespeurt dreiging. In de onderbuik, want nog onbewust, of in het hoofd, want beangstigende gedachten over de staat van de wereld en de offers die gevraagd worden. De vraagstukken zijn te groot voor het individu en het zoekt veiligheid binnen een bastion. Maar een bastion biedt vermoedelijk slechts schijnveiligheid, want de dreiging blijft bestaan, misschien alleen al omdat dat andere bastion er is. En daarmee vervaagt ook het zicht op de issues die er echt toe doen. Social safety, ook een fenomeen van deze tijd, kan ook misschien wel juist daar ontstaan in dat spannende niemandsland tussen de polen, als we de grenzen loslaten en in gesprek raken. Met een besef van onze eigen kwetsbaarheid uiting geven aan onze diepere angsten en verlangens, door de modder met elkaar (er niet mee gooien!) en onszelf weer in de ander leren zien. Het ruime midden veilig maken voor eenieder.

Uitbreken is dan misschien wel het lef hebben het bastion te verlaten en de ander te ontmoeten in de ruimte ertussen. Met een curieuze, niet-wetende, verbindende houding (woorden van de Belgische psychiater Dirk de Wachter) luisteren naar elkaar en dan ontdekken dat het wezenlijke gedeeld wordt.